به نقل از «خبرگزاری آریا»

آموزش؛ حلقه مفقوده رعايت اخلاق پژوهش/ راهکارهاي فني، آموزش و قانوني را بايد توسعه داد

تاریخ انتشار: ۲۱ آذر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۲۷۴۹۶۳

خبرگزاری آریا - عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران(ایرانداک) گفت: آموزش مهم‌ترین عامل رعایت اخلاق پژوهش است ولی باید راهکارهای قانونی و فنی را نیز برای جلوگیری از بدرفتاری‌های پژوهشی توسعه داد.
به گزارش خبرگزاری آریا به نقل از خبرگزاری ایرنا، کتاب‌سازی، مقاله‌سازی، استفاده از منابع مکتوب و سخنرانی‌ها بدون ذکر منبع، انجام پژوهش‌هایی که در زمینه حل مشکلات جامعه نیست یا پژوهش‌هایی که مبانی اخلاقی یک جامعه را با مشکل روبرو می‌کند؛ از جمله آفت‌های پژوهش است و سوالات فراوانی را در ذهن پدید می‌آورد که چطور می‌توان مبانی و قواعد لازم را در این زمینه تبیین کرد تا پژوهش‌ها مسئولانه و در راستای حل مشکلات جامعه انجام شود، مبانی اخلاقی یک جامعه را در نظر بگیرد و از مقاله‌سازی و کتاب‌سازی نیز دور باشد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

این مقدمه پژوهشگر را به کلیدواژه اخلاق در پژوهش می‌رساند؛ اما اخلاق در پژوهش چیست و مولفه‌های آن کدام است؟ اصول و قواعد آن چیست و چطور باید این اصول را در سطح جامعه دانشگاهی و محققان کشور جاری و نهادینه کرد. این سوالات و سوالاتی مانند آن هر چند همیشه و همه جا مهم و پاسخ به آنها مهم و بنیادین است، در هفته پژوهش هر سال بیشتر پرسیده می‌شوند و همزمان با این هفته (19 تا 25 آذر) قرابت طرح و پاسخ به آنها محتمل‌تر است.
رحمان شریف‌زاده دانش‌آموخته رشته فلسفه علم و فناوری در مقطع دکتری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (1394) و دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد به ترتیب در رشته فلسفه (دانشگاه شهید بهشتی، دانش‌آموخته 1386) و رشته منطق (دانشگاه تربیت مدرس، دانش‌آموخته 1388) است و حوزه مطالعاتی و علایق وی عبارتند از؛ اخلاق فناوری، اخلاق و فلسفه اطلاعات، فلسفه فناوری، فلسفه علم، و تاریخ علم و فناوری.
شریف‌زاده در مورد ضرورت اخلاق پژوهش و مسائل و موضوعات مرتبط با رعایت آن در گفتگو با خبرگزاری ایرنا اظهار داشت: اخلاق پژوهش با پژوهش در هم‌تنیده است؛ زیرا اخلاق پژوهش تلاش می‌کند پژوهشگر را از انحراف از استانداردهای علمی مصون بدارد. بنابراین اخلاق پژوهش، امری زینتی برای پژوهش نیست و در هسته خود پژوهش قرار دارد، در اهمیت و ضرورت اخلاق پژوهش تردیدی نیست و کشوری نمی‌تواند بی‌توجه به اخلاق پژوهش، در علم و پژوهش پیشرفت کند.
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده جامعه و اطلاعات ایرانداک ادامه داد: مبانی اخلاق پژوهش در فلسفه اخلاق قرار می‌گیرد. انسان‌ها به واسطه برخورداری از سطحی از شعور و آگاهی از برخی اصول اخلاقی به شکل عام پیروی می‌کنند؛ مانند صداقت، آسیب نرساندن، عدالت و انصاف و غیره. این اصول در پژوهش نیز مصداق دارد و بر اساس این اصول عام، می‌توانیم به اصول خاص‌تر در اخلاق پژوهش برسیم.
غیر از اصول اخلاقی، شماری از نظریه‌های اخلاقی هم هستند مانند اخلاق وظیفه‌گرایانه، اخلاق نتیجه‌گرایانه و اخلاق فضیلت که به عنوان نظریه‌های برجسته اخلاق هنجاری در تشخیص بدرفتاری‌های پژوهشی به ما کمک می‌کند.
شریف‌زاده تاکید کرد: بنابراین اخلاق پژوهش، بنیان‌های عمیق و تاریخی در حوزه فلسفه اخلاق دارد. اصول اخلاق، هنجارهای جهان‌شمولی هستند؛ آن‌ها بر اساس یک منطقه جغرافیایی خاص یا کشور خاص عمل نمی‌کنند و در همه جوامع کاربست‌پذیر اند. بااین‌حال آن‌ها مطلق نیست؛ درمواقعی که تعارضی میان اصول اخلاق پیش بیابد، پژوهشگر ناچار به ترجیح یکی بر دیگری می‌شود.
وی با ارائه مثالی در این مورد توضیح داد: در حالی‌که پژوهشگر به‌طور کلی باید شفاف و صادق باشد، ممکن است در موقعیت خاصی دلایل بسیار خوب و اخلاقی موجهی داشته باشد تا بخشی از اطلاعات مربوط به اهداف پژوهش را در اختیار مشارکت‌ کننده قرار ندهد. در این موقعیت‌ها به سنجش و داوری اخلاقی نیاز داریم و توانایی سنجش و داوری اخلاقی تا حد زیادی از آموزش ناشی می‌شود.
این محقق حوزه پژوهش با اشاره به فقدان آموزش اخلاق پژوهش در کشور گفت: با اینکه آموزش‌هایی جسته و گریخته داریم، اخلاق پژوهش به شکل نظام‌مند وارد دروس دانشگاه‌ها نشده است و خلا این امر احساس می‌شود.
وضعیت اخلاق پژوهش مناسب نیست
شریف‌زاده وضعیت پژوهش کشور را از جهت اخلاقی چندان مطلوب ندانست و گفت: معمولا پژوهش‌های دانشجوهای تازه‌کار از جهت رعایت اخلاق پژوهش ضعف زیادی دارد و آموزشی که یک دانشجوی تحصیلات تکمیلی باید دیده باشد و بعد پایان‌نامه بنویسد، به خوبی وجود نداشته و این افراد معمولا آگاهانه یاناآگاهانه مرتکب بدرفتاری‌های پژوهشی می‌شوند.
بنابراین یکی از موضوعات در حوزه آموزش اخلاق پژوهش باید توجه به آموزش به دانشجویان تازه‌کار تحصیلات تکمیلی باشد به طوری که پیش از اینکه نوشتن پایان‌نامه را آغاز کنند با اخلاق پژوهش آشنا شوند.
عضو هیئت‌علمی ایرانداک در مورد موانع اجرای اخلاق در پژوهش اظهار داشت: علل بروز بدرفتاری‌های پژوهشی بسیار متنوع‌ است و برای نمونه تعارض منافع و ناآشنایی پژوهشگر با حوزه اخلاق پژوهش را دربرمی‌گیرد.
وی نتیجه‌گیری کرد: در مجموع، پژوهش سه سطح دارد و اخلاق پژوهش هم در سه سطح بررسی می‌شود؛ اخلاق انجام پژوهش، اخلاق نگارش پژوهش، و اخلاق انتشار پژوهش. هر کدام از این سطوح بدرفتاری‌ها و چالش‌های خاصی را دارند. در اخلاق انجام پژوهش چالش‌هایی مانند داده‌سازی، دستکاری داده، رضایت آگاهانه، حریم خصوصی و محرمانگی مشارکت‌کنندگان را داریم. در حوزه نگارش پژوهش (وقتی تحقیقات انجام شده و پژوهشگر در مرحله نوشتن نتایج است) بدرفتاری‌هایی مانند سرقت ادبی و بازی با استنادها/citation manipulation را داریم. در بازی با استنادها، پژوهشگران به شکل بی‌رویه‌ای به مقالات خود استناد می‌کنند، یا گروهی از پژوهشگران تبانی می‌کنند که بهم استناد کنند تا آمار استنادات ‌آنها بالا رود. چالش بعدی در حوزه نگارش، سوءبازنمایی است که پژوهشگر به داده‌هایی دست یافته ولی آگاهانه یا ناآگاهانه به شکل نادرستی آنها را بازنمایی می‌کند. در زمینه اخلاق انتشار پژوهش هم بدرفتاری‌هایی داریم مانند ارسال چندگانه مقاله به چند نشریه یا انتشار تکراری.
شریف‌زاده گفت: هر کدام از این بدرفتاری‌ها و چالش‌ها علت‌های متنوعی دارد که یکی از مهم‌ترین این علل، فقدان آموزش کافی است. طیف وسیعی از پژوهشگران به علت ناآشنایی دچار بدرفتاری می‌شوند و طیف دیگری آشنا هستند ولی حساسیت اخلاقی لازم را ندارند و این امر هم تاحدی ناشی از فقدان آموزش کافی و مناسب است.
راهکارهای جلوگیری از بدرفتاری پژوهشی
وی در مورد راهکارهای قانونی اجرای دقیق‌تر اخلاق پژوهش گفت: برای ممانعت از بدرفتارهای پژوهشی در کل راهکارهای آموزشی، فنی و قانونی وجود دارد. راهکار فنی یعنی سامانه‌هایی مانند همانندجو داشته باشیم که برخی بدرفتاری‌های پژوهشی، مانند سرقت ادبی، را آشکار کند. راهکار قانونی تدوین قوانین و برخورد قانونی با افرادی است که مرتکب بدرفتاری پژوهشی می‌شوند و این منوط است به اینکه کمیته‌های اخلاق فعالی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی داشته باشیم.
شریف‌زاده در مورد پدیده‌ای مانند ردشدن مقالات بعد از انتشار (ریترکشن) یادآور شد: از نظر آمار ردشدن مقالات ما وضعیت خیلی خوبی نداریم. این اطلاعات در پایگاه اطلاع‌رسانی به نام ریترکشن واچ مرتب منتشر می‌شود، اگر نام ایران را در این پایگاه در بازه زمانی مشخصی جست و جو کنیم، نشان می‌دهد از چه مقالاتی با وابستگی سازمانی موسساتی از ایران سلب اعتبار شده است.
البته تشخیص بدرفتاری پژوهشی کار پییچیده‌ای است، یعنی به‌راحتی نمی‌توان اتهام بدرفتاری پژوهشی را به پژوهشگری زد. چه بسا بدرفتاری ناآگاهانه رخ داده باشد یا خیلی شدید نباشد همه این بدرفتاری‌ها به نوعی طیفی و (فازی/fuzzy ) بوده و از خیلی ضعیف تا خیلی شدید را شامل می‌شود. این موضوع باید در کمیته‌های اخلاق بررسی شود و اگر محرز شد فردی مرتکب بدرفتاری پژوهشی شده، باید به شکل متناسب با او برخورد شود.
وی در مورد قوانین موجود برای چاپ مقالات در نشریات بین‌المللی برای جلوگیری از رد شدن مقالات گفت: قوانینی هم که داریم در عمل به‌خوبی اجرا نمی‌شوند زیرا موارد زیادی محرز شده که فرد یا گروهی بدرفتاری پژوهشی گسترده‌ای انجام داده‌اند؛ ولی از نظر قانونی با آنها برخورد نشده است. بنابراین قانون به‌تنهایی کافی نیست و اجرای آن مهم‌تر از خود آن است.
توسعه سامانه آموزش و آزمون اخلاق پژوهش
این سه راهکار آموزشی، فنی و قانونی مکمل هم هستند با هم و در درازمدت می‌توانند وضعیت رعایت اخلاق پژوهش را در کشور بهبود بخشند.
وی در مورد آموزش توضیح داد: آموزش می‌تواند به شکل کلاسیک و در دانشگاه‌ها در قالب واحدهای درسی اخلاق پژوهش باشد. اما، راهکار دیگری که در ایرانداک در حال توسعه آن هستیم طراحی سامانه ملی آموزشی و ارزیابی اخلاق پژوهش است. ما در ایرانداک در حال توسعه سامانه آموزش و آزمون اخلاق پژوهش هستیم. این سامانه در واقع بدرفتاری‌های پژوهشی را در قالب بسته‌های آموزشی به پژوهشگران، به‌ویژه دانشجویان، ارائه می‌کند و با ارائه یک آزمون، سطح درک کاربر را از اخلاق پژوهش پس از مطالعه بسته‌ها می‌سنجد. این سامانه در مراحل پایانی توسعه قرار دارد و به‌زودی از آن رونمایی می‌کنیم. این سامانه در همه جای ایران قابل استفاده و ارائه خدمات خواهد بود.

منبع: خبرگزاری آریا

کلیدواژه: اخلاق پژوهش بدرفتاری ها اصول اخلاق شریف زاده پژوهش ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۲۷۴۹۶۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

انعقاد قرارداد برای حفر ۱۹ حلقه چاه در میدان نفتی چنگوله

استاندار ایلام از انعقاد قرارداد برای حفر ۱۹ حلقه چاه در میدان نفتی چنگوله خبر داد و گفت: حفر این تعداد چاه در اشتغال‌زایی و توسعه و رونق اقتصادی استان موثر است.

به گزارش خبرگزاری ایمنا از ایلام، حسن بهرام‌نیا امروز_ شنبه هشتم اردیبهشت_ در دیدار با جمعی از کارگران و کارفرمایان با اشاره به نقش مهم کارگران در اقتصاد کشور، اظهار کرد: دستان پرتوان کارگران موجب گردش چرخ‌های اقتصاد کشور می‌شود بنابراین کار کردن ارزش بالایی دارد و کارگر باید احساس غرور کند.

وی با بیان اینکه در دوران انقلاب کارگران از تحصیلات عالیه برخوردار هستند، ادامه داد: حدود ۴۰ درصد جمعیت کشور را جامعه کارگری تشکیل می‌دهد، نقش کارگران در راستای دوام و بقای هر نظامی برجسته است.

استاندار ایلام با اشاره به اینکه قبل از انقلاب کارگران با تحصن، نظام ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی را سرنگون کردند، اضافه کرد: کارگران در سیاست نقشی تعیین کننده دارند و در نظام‌های سیاسی دنیا همواره بخش اعظمی از سیاست‌های کشور متأثر از نگاه و رویکرد کارگران است.

بهرام‌نیا تاکید کرد: برای ارتقا معیشت و بهبود وضعیت کارگران نیاز به اصلاح قانون کار و کارگری و کارفرمایی داریم و امید می‌رود که در مجلس جدید به موضوع کار، کارگر و دفاع از حقوق کارگران بیشتر توجه شود.

وی تصریح کرد: به لطف کارگران، استان ایلام از نظر ثبت اشتغال در سال ۱۴۰۱ رتبه نخست و در سال ۱۴۰۲ رتبه سوم را کسب کرد.

استاندار ایلام افزود: استان ایلام در حوزه کشاورزی، گردشگری، معدن، صنعت، نفت، گاز و پتروشیمی ظرفیت‌های بالقوه‌ای دارد که بخشی از این ظرفیت‌ها بالفعل شده است، با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌ها، شاهد اشتغال‌زایی و توسعه استان خواهیم بود.

بهرام‌نیا با اشاره به واحدهای آماده افتتاح استان از جمله فولاد ایوان، کاغذ سنگی چرداول، پتروشیمی هلیلان و ان اجی ال دهلران، افزود: با بهره‌برداری از این واحدها زمینه اشتغال نیروهای زیادی فراهم می‌شود.

وی از انعقاد قرارداد برای حفر ۱۹ حلقه چاه در میدان نفتی چنگوله خبر داد و افزود: قرارداد توسعه میدان نفتی آذر (چنگوله) برای حفر ۱۹ حلقه چاه منعقد شده که در اشتغال‌زایی، توسعه و رونق اقتصاد استان بسیار مؤثر است.

استاندار ایلام با اشاره به اینکه مجوز پتروشیمی دره‌شهر صادر شده و به زودی کلنگ‌زنی می‌شود، افزود: پتروشیمی هلیلان با ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی و پتروشیمی دهلران با ۵۲ درصد در حال اجرا است.

به گزارش ایمنا، پس از درخواست جامعه کارگری و کارفرمایی برای توجه ویژه به این قشر و انتصاب مشاور استاندار در امور کارگران، استاندار ایلام اعلام کرد مشاور استاندار در امور کارگران معرفی می‌شود.

کد خبر 748557